Yazar Doç. Dr. Nurcan Turan (Kooperatif Dünyası, Ekim-Kasım 1997) 10 02 2007
Eskişehir Anadolu Üniversitesi İİBF Kooperatifçilik Anabilim Dalı Öğretim ÜyesiDoç. Dr. Nurcan Turan hocamızın
10 yıl önce Kuvayi Milliye dergimizde yayınladığımız araştırma-inceleme yazısı. (V.P.)
BÖLGESEL KALKINMA İÇİN İNSAN MERKEZLİ YAKLAŞIMIN BAŞARILI BİR ÖRNEĞİ OLARAK MONDRAGON İŞÇİ ÜRETİM KOOPERATİFLERİ
GİRİŞ
İşçilerin girişimciliğini yüklendiği ve yönetiminde bütünüyle söz sahibi olduğu bir işletme türü olan, işçi üretim kooperatiflerinin en başarılı örneğini, Mondragon İşçi Üretim Kooperatifleri oluşturmaktadır.
Mondragon İşçi Üretim Kooperatifleri sistemi, yerel özerkliğin elde edilmesindeki katkılarının yanısıra, yerel sanayinin kurulması ve istihdam sorununa çözüm oluşturmasındaki rolüyle de ilgiyle izlenen ve diğer ülkelere model olarak önerilen bir sistemdir (Polat, 1993). Sistem, endüstriyel sisteme insani bir bakış açısı kazandırması bakımından da önem taşımaktadır (Irazabal 1990).
Mondragon İşçi Üretim Kooperatifleri, kooperatifçilik yolu ile kalkınmada dünyadaki tek örneği oluşturur ve işletmecilik ve endüstriyel demokrasi, katılımcılık ve dayanışma gibi sosyal kavramlar üzerine kurulu yaklaşık kırk yıllık bir başarının sahibidir (Lezamiz, 1996). Mondragon Kooperatifleri, aynı zamanda, büyük ölçekli modern endüstride, kooperatiflerin de faaliyet gösterebileceğinin ve başarılı olabileceğinin göstergesi olmuştur (Whyte, 1991).
Ülkemiz siyasal gündeminde de kısa bir süre yer tutan ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki sorunların çözümünde bir alternatif şeklinde, "Bask Modeli" olarak önerilen bu sistem, yeterince araştırma konusu yapılmadan reddedilmiştir. Bunun temel gerekçesini, Bask Bölgesi'nin İspanya'dan ayrılması için faaliyet gösteren ve ETA olarak bilinen ayrılıkçı terör örgütünün silahlı mücadelesi oluşturmuştur. Ancak bu terör örgütü ile alternatif modelin bir ilgisi bulunmadığı gibi, örgütün faaliyetleri Bask Halkı tarafından hiçbir zaman desteklenmemiştir.
Türkiye'nin sorunlar gündeminde büyük önem taşıyan, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Ekonomik ve sosyal kalkınmasının sağlanması, işsizlik sorunun çözüme kavuşturulması, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, özelleştirme kapsamına işçilerin dahil edilmesi ve sosyal adaletin sağlanması gibi pek çok sorun açısından Bask Modeli olarak adlandırılan ve İngiltere, İskoçya ve Amerika gibi ülkelerde örnek olarak alınan sistemin, Türkiye'nin koşulları göz önüne alınarak incelemeye alınması ve bu konuda önyargısız davranılması ülkemiz açısından bir kayıp değil, kazanç olarak değerlendirilebilir.
MONDRAGON KOOPERATİFLERİNİN GELİŞİMİ
İspanya'nın kuzeyinde yer alan Bask Bölgesi (Etnik ve dil açısından ilgi çekici bir bütünlük sunan Bask Bölgesi, Fransa ve İspanya arasında bölünmüştür. Basklar binlerce yıldır gelenek ve dillerini koruyan bağımsız bir topluluk oluşturmuşlardır), özellikle son yıllarda, bölgedeki ekonomik gelişme ile herhangi bir bağlantısı olmaksızın yükselen kooperatif sisteme tanıklık etmiştir (Benello, 1996).
Mondragon Kooperatifçiliği'nin geçmişi İspanya İç Savaşı'na kadar uzanır. 1936-37 yıllarında İspanya'da süren iç savaşta, Diktatör Franco'ya muhalefet ederek Cumhuriyetçiler'i barındıran Bask Bölgesi, savaş sonunda kamu hizmetlerinden mahrum edilen bölgelerden biri olmuştur.
1941 yılında Bask Bölgesi'nde yer alan Mondragon Kasabası'na, din adamı olarak gönderilen Don Jose Maria Arizmendi, çoğu Basklılar gibi kaybeden Cumhuriyetçiler'in tarafında yer almaktaydı (Gilman, 1983). Yörenin kamusal hizmetlerden yoksun olduğunu ve gençlerin işsizlik sorununu gören Arizmendi, gençlerin sorunlarındaki birincil önceliğin teknik eğitim olduğunu saptamıştır (Polat, 1993; Güven, 1994; Benello, 1996).
Arizmendi, 1943 yılında Mondragon halkının da desteği ile bugünkü adı Mondragon Eskola Politeknikoa olan, bir politeknik okul kurarak yörede mesleki eğitimi başlatmıştır. Bu okul, Mondragon kooperatifçilik deneyiminin doğuş ve gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Zaragoza'da 1942 yılında açılan teknik mühendislik okulundan 1952 yılında mezun olan beş genç mühenedis, Bask bölgesinin ilk ve en büyük endüstriyel kooperatifini 1956 yılında kurarak Mondragon İşçi Üretim Kooperatifçiliği'nin temellerini atmışlardır. Ulgor (bugünkü adıyla Fagor Electrodomesticos) adını taşıyan ve 24 işçi tarafından kuruluşu gerçekleştirilen bu ilk endüstriyel kooperatif, başlangıçta sadece ocak ve soba üretirken, sonraki yıllarda gaz sobaları ve bütangaz üretimine geçmiştir. Ulgor'un ortak sayısı 1958 yılında büyük bir artış kaydederek 158'e yükselmiştir (Güven 1994; Mondragon's Web site).
Ulgor (Fagor Electrodomesticos) bugün grubunun en büyük kooperatifleri arasında yer alıp, geniş ürün yelpazesi ile iç ve dış piyasalar için üretim yapmaktadır. Mondragon'un başarılı Ulgor girişimini, diğer işçi kooperatiflerinin kurulması izlemiştir.
Tüm sistemin kurulmasına öncülük eden Ulgor'un kurulmasından üç yıl sonra, Arizmendi yeni kurulan kooperatiflere teknik yardım sağlamak ve parasal yardımda bulunmak için bir finansman kurumuna gereksinim olduğunu ileri sürmüştür. Bu gereksinimi gidermek için de; bir kredi birliği ve teknik yardım bürosu olan Caja Laboral Popular (CLP) kurulmuştur (Benello, 1996)
1960'lı yıllardan itibaren Ulgor örneği incelenerek, endüstriyel işçi kooperatiflerinin sayısında patlama düzeyine varan artışlar olmuştur. Örneğin 1970-76 döneminde Mondragon grubu içinde 56 yeni işçi kooperatifinin yanısıra, konut kooperatifleri, tarımsal kooperatifler ve tüketim mağazaları hızla kurulmuştur. Yerel kooperatiflerden bir bölümü teknik okullarda kazanılan becerilerin uygulama alanı konumuna getirilmiştir. Bu endüstriyel işçi kooperatifleri, üretin ve istihdam alanlarındaki büyük katkılarıyla, ekonomik canlılık ve yaşanabilirliklerini en ileri düzeyde kanıtlamışlardır. Bu başarıda, eğitim programlarından ve banka hizmetlerinden oluşan destek yapıların ve yerel halkın desteğinin büyük rolü olmuştur (Güven 1994).
Mondragon kooperatifleri 1970'li yıllarda, CLP'nin yardımı ile bir sosyal sigorta kuruluşu olan, Lagun Aro'yu kurmuşlardır. İspanya İş Yasası'na göre, Mondragon Küme Kooperatifi ortakları olan işçiler, kendi hesabına çalışanlar sınıfına girdiklerinden, ulusal sosyal sigorta sisteminden yararlanamamaktadırlar. İspanya'da kendi hesabına çalışanların sigorta kuruluşu (Kendi Hesabına Çalışanlar Birliği) ise, yeterli güvenlik sağlayamamaktadır. Lagun Aro'nun kurulması kooperatif ortaklarının öz sigorta kuruluşu olarak, sağlık ve güvenlik sorunlarına çözümler getirmiştir (Polat 1993; Güven 1994).
MONDRAGON KOOPERATİFLERİNİN BAŞARISININ ALTINDA YATAN NEDENLER
Mondragon İşçi Üretim Kooperatifleri sistemi, dünyanın hiçbir yerinde görülmeyen eşsiz bir başarının sahibi olmuştur. Bu başarılı organizasyon, İngiltere, İskoçya, Amerika gibi ülkelerde benzer modellerin gelişmesi ile uluslararası bir üne kavuşmuştur. Organizasyon bazı ideallarinden ödün vermemektedir. Bu organizasyonda silah, lüks mallar ve çevreye zararlı ürünler üretilmemektedir (Benello, 1996). Bu sistem Terri Mollner (Mollner'in başkanı olduğu Enstitü, Amerikan şirketlerine, Mondragon modeli ile ilgili dönüşümler üzerine, danışmanlık hizmetleri vermektedir) tarafından kapitalizm ve sosyalizmin ötesinde, üçüncü bir ekonomik sistem olarak değerlendirilmektedir. Mollner tarafından üçüncü bir yol olarak adlandırılan sistem, yoksulluğu sona erdiren ve toplumdaki hiçbir bireyin refahını azaltmaksızın, bireyle yeni iş olanakları yaratan ve bu işi zoraki değil, gönüllü olarak benimsetme önceliğini hedef alan bir sistemdir. Yine Mollner'e göre, rekabetçi bir piyasada, üçüncü yolun başarılı olabileceğinin en önemli kanıtlarından birini Mondragon sistemi oluşturmaktadır (Mollner, 1988)
Mondragon başarısının altında yatan çeşitli etkenler bulunmaktadır. Gilman bu etkenleri şu şekilde sıralamaktadır: (Gilman, 1983)
- Bask bölgesinin ekonomik ve kültürel yapısı,
- İşçi üyelerin sorumluluk ve hakları ile ilgili özel bir model oluşturması,
- Kalkınmalarını destekleyen kuruluşlara sahip olması.
Bask bölgesinin ekonomik ve kültürel yapısı:
Basklılar güçlü milliyetçi duygularla birbirlerine bağlanmışlardır. Mondragon tipi işletmelerin, sosyal açıdan daha az birbirine bağlı toplumlarda, başarılı olup olamayacağı cevaplandırılamayan bir sorudur.
İşçi üyelerin sorumluluk ve hakları ile ilgili özel bir model oluşturması:
Sistemin finansal ve organizasyon yapısı temel bazı özellikler içermektedir. Bu özellikler şu şekilde özetlenebilir (Gilman 1983; Benello 1996):
1. Tüm çalışanlar aynı zamanda kooperatifin üyesidir ve hepsi yönetim kurulunda bir oya sahiptir. Kapitalist işletmelerde işçiler birer üretim faktörü olarak düşünülürken, bu sistemde işçiler, bir kooperatif işletmede, üyelik hak ve sorumluluklarına sahip olan ve aynı zamanda işletmenin sahipliğini paylaşan bir üye (ortak) olarak kabul edilirler.
2. Yönetim Kurulu kooperatifi yönetecek olan üst yönetimi seçer ve daha az ya da daha çok geleneksel bir yapıda faaliyet gösterir. Tüm üyeler ayrıca bağımsız olarak, bir denetim kurulu seçerler. Bu kurul, kooperatiflerin finansal performansı ile sosyal refah, ödemeler dengesi ve güvenlikle ilgili gerçek kararların alınması ile kişisel başarıları geniş bir çerçevede değerlendiren bir sosyal kurulu izler.
3. Tüm yeni işçi üyeler, kooperatif sermayesine 5.000 $ civarında katkıda bulunmak zorundadırlar. Bu büyük bir meblağ gibi görünse de, aslında yeni bir iş yaratmanın sermaye maliyetinin ancak % 10'unu oluşturmaktadır. Bu katılım payının üyenin ilk kazancından düşülmesi de olasıdır.
4. İşçi üyeler arasında güçlü eşitlik ve dayanışma duyguları oluşturulmuştur. En düşük ücret ile en yüksek ücret arasında fiili olarak belirlenen oran 1 - 4,5 arasındadır. Bu şunu ifade etmektedir; yöneticiler kapitalist işletme yöneticilerine göre daha az kazanırken, sıradan şirketlerdeki karşılaştırılabilir işçilere göre, en düşük geliri elde eden kooperatif işçileri daha fazla kazanmaktadır. Sistem içerisinde yetişen yöneticiler, para dışı ödüllere daha faza rağbet etmektedirler. Ücret düzeyleri; işin güçlüğü, personel performansı, deneyim ve kişisel becerilerin dikkate alındığı bir formül tarafından belirlenir.
5. Kooperatif gelirlerinin sadece bir kısmı ücret olarak işçilere ödenir. Kooperatif gelirlerinin %70'i bir bireysel iç sermaye hesabında toplanır.
Tüm üyelerin şirket bünyesinde bir iç sermaye hesapları bulunur. Gelirin %30'u ise, kollektif bir hesapta sermaye oluşumu ve şirketin geliştirilmesi için toplanır. Kooperatiften ayrılmak isteyen üye, iç sermaye hesabında biriken paranın %75'ini alabilir. Paranın %25'lik kısmı ise yeni iş yaratmak için alıkonur. Bu sistem, gelirin tümünün kooperatifte sermaye oluşumuna katkıda bulunmasına izin verir ve herhangi bir kapitalist girişimde bulunmayan iç sermaye oluşu için, bir kapasite yaratır. İç sermaye hesabında işçilerin belirlenen paylarının geri kalanı, emekliliklerinde ödenir. Diğer kooperatiflerde olduğu gibi sermaye payı satılamaz ve oy hakkı tanımaz.
Kalkınmalarına destek veren kuruluşlara sahip olması:
Mondragon kooperatif kalkınmada bir sistem yaklaşımını temsil etmektedir. Sistemde tabanı oluşturan endstriyel kooperatiflere ilaveten, ikinci düzey kooperatifler olarak adlandırılan ve çeşitli alanlarda faaliyet gösteren kooperatifler de bulunmaktadır (Benello, 1996). Mondragon'un başarısının altında yatan ve bu başarının temel anahtarını oluşturan banka araştırma enstitüsü, işletme geliştirme grubu ve çeşitli okullar ve eğitim merkezleri gibi destek yapılarıdır (Gilman, 1992). Ayrıca kollektif olarak kooperatif kültürü yaratabilecek konut ve tüketim kooperatifleri de bulunmaktadır.
Mondragon Kooperatifçilik Modeli oldukça zor bir modeldir. Arizmendi tarafından konulmuş olan denge (equilibrio) kuralı, bu sistemin oturmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu kurala göre endüstriyel üretim kooperatifleri, kendi aralarında ve sistemin diğer destek yapıları ile ilişkilerinde, hem işletmelerin, hem bu işletmelerin ortağı olan işçilerin, hem de kooperatif toplumun yararları arasında sağlıklı bir denge kurulmasını gözetmek zorundadır (Polat 1993).
MONDRAGON KOOPERATİFLERİNİN TEMEL İLKELERİ
Mondragon Kooperatiflerinin Temel ilkeleri şu başlıklar altında toplanmaktadır. (Mondragon's Web Site: http:www.mondragon.mcc.es/.).
1. Açık Üyelik: Bu ilke belirlenen işler için mesleki yeteneğe sahip olan tüm erkek ve kadınlara üyeliğin serbest olduğunu ifada eder.
2. Demokratik Örgüt: Tüm üye işçilerin eşitliği üzerine kurulan bu ilke, bir kişi bir oy esasını temsil eder.
3. İşçi Hakimiyeti: Bu ilke, doğa, toplum ve kişilerin asıllarına dönmelerinde ve böylece elde edilen servetin dağılımından hak kazanabilmelerinde ana etkendir.
4. Sermayenin Araç ve İkincil Olması: Sermaye, iş için ikincil bir araçtır ve işletmenin gelişmesi için gerekli bir unsurdur. Elde edilen sonuçlar direkt olarak sermaye ile bağlantılı değildir.
5. Yönetime Katılım: Bu ilke işletme yönetimine üyelerin katılımı ile, kendi kendine yönetimin giderek geliştirilmesini ifade etmektedir.
6. Ücret Birliği (Dayanışması): Bu ilkeye göre, sosyal çevre ve şirketin geri kalan bölümleri ile dayanışma içinde, her bir kooperatif işletmenin mevcut olanaklarına göre ücret belirlenir.
7. Kooperatiflerarası İşbirliği: Bu ilke tüm gizli güçlerin ortaya çıkarılması için araştırma yapmayı içermektedir (kazanç havuzu ve işçi üyelerin transferi).
8. Sosyal Dönüşüm: Bu ilke, kazancın çoğunlukla yeniden yatırıma dönüştürülmesiyle, yeni kooperatif iş alanları yaratmak ve toplum kalkınmasını başlatıcı desteği vermeyi kapsamaktadır.
9. Evrensel Yapı: Bu ilke, sosyal demokrasi için çalışma, barış, adalet ve kalkınma amaçlarının paylaşımını desteklemektedir.
10. Eğitim: Bu ilke kooperatif ve mesleki eğitim için, yeterli insan ve ekonomik kaynak tahsis etmeyi ifade etmektedir.
MONDRAGON KOOPERATİFLERİNİN ORGANİZASYON YAPISI
Mondragon Kooperatifleri, katılımcı stratejik bir çerçevede bağımsız olarak çalışan üç büyük grupta örgütlenmiştir. (Lezamiz, 1995; Mondragon's Web site).
-Finansal Grup
-Endüstriyel Grup
-Dağıtım Grubu
Finansal Grup
Bankacılık, sigortacılık ve leasing gibi temel finans çalışmalarını içeren finansal grup, altı ayrı şirkete sahip bulunmaktadır. Bu şirketler ve çalışma alanları şu şekildedir:
•Caja Laboral: Bankacılık
•Lagun Aro: Sosyal sigorta
•Aro Finans: Tüketim malları finansmanı
•Seguros Lagun Aro: Genel sigorta
•Lagun Aro Vida: Yaşam sigortası
•Aro Leasing: Finansal leasing, sermaye malları finansmanı
Endüstriyel Grup
Mondragon Kooperatifleri endüstriyel grubu, şu sektörlerde çalışan 70 endüstriyel şirketten oluşmaktadır:
Yolcu otobüsleri, imalat aletleri, takım ve teçhizat, teknik parça ve araçlar, yapı tesisat malzemeleri, makina araçları, otomasyon ve kontrol, ev eşyası aksamı, endüstriyel hizmetler, ev eşyaları, mühendislik ve danışmanlık, elektronik parçalar, yapı ve bakım onarım, mobilya, ağaç işleri makinaları, otomobil parçaları, spor ve eğlence, kaldıraç sistemleri, mutfak malzemeleri.
Dağıtım Grubu
Dağıtım grubu şu işlevleri yerine getirmektedir.
- Büyük ve küçük ölçekli perakendecilik
- Gıda ürünlerinin, tarımsal gıda ürünlerinin pazarlanması
- Tedarik faaliyetleri
Dağıtım grubuna üye şirketlerin isimleri şunlardır:
• Auzo-Lagun
• Barenetxe
• Behi-Alde
• Commercial Erein
• Consum
• Eroski
• Erosmer
• Miba
MONDRAGON KOOPERATİFLERİ'NİN TİCARİ MARKALARI
Mondragon koperatiflerinin en iyi tanınan ve bilinen ticari markaları şunlardır. (Mondragon's Web site)
- Caja Laboral Financial (banka)
- Capreci Industrial (ev eşyaları aksamı)
- Donobat Industrial (makine araçları)
- Eroski Distribution (perakende dağıtım)
- Fagor Industrial
- Irizar Industrial (yolcu otobüsü)
- Lagun Aro Financial (sigorta)
- Orbea Industrial (spor ve eğlence)
- Orkli Industrial (ev eşyaları aksamı)
- Orona Industrial (kaldıraç sistemleri)
- Urssa Industrial (yapı ve bakım onarım).
MONDRAGON'UN İKİNCİ DÜZEY KOOPERATİFLERİ (DESTEK YAPILARI)
Daha önce de sözü edildiği gibi, Mondragon sisteminin başarısında temel etkenlerden birisini, ikinci düzey kooperatifler oluşturmaktadır. Bu kooperatifler birinci düzey kooperatifler olarak adlandırılan temel kooperatiflere, kırk yılı aşkın bir süredir yaşama olanağı vermişlerdir. Bu kooperatifler, gerçekte grup üyelerinin bir bütün olarak katıldıkları kendi öz kuruluşlarıdır. Aşağıda ikinci düzey kooperatiflere ait bilgiler yer almaktadır.
Caja Laboral Popular (CLP) (Halkın Emek Kasası)
Mondragon kooperatiflerinin başarısındaki önemli etkenlerden birisini, kooperatiflerin finansal açıdan kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmiş olmaları oluşturur.
Bugün İspanya'nın 13. büyük bankası konumunda olan Caja Laboral Popular (CLP), yalnızca kooperatifler için finans yaratan bir kooperatifler bankası olmayıp, aynı zamanda kendisi de bir kooperatif kuruluşudur. Kurulduğu yıldan bu yana, büyük gelişme gösteren CLP'nin bugün çoğu Bask Bölgesi'nde olmak üzere 180 şubesi bulunmaktadır. (Güven, 1994; Polat, 1993; Mondragon's Web site; Gilman, 1983)
CLP'nin 1960 yılında 3 milyon Peseta olan mevduatı 1995 yılında 585.774 milyon pesetaya ulaşmıştır. Yine 1995 yılı verilerine göre Banka'nın net bankacılık yatırımları 324.190 milyon Peseta olarak gerçekleşmiştir (Mondragon's Web site).
CLP, Mondragon Kooperatifleri'nin kredi kooperatifi olarak İspanya'da bankacılık sistemi kurallarına göre çalışır. Bankanın örgüt yapısı biraz farklıdır. Tüm banka çalışanları bankanın bireysel üyelerini oluşturur. Tabandaki kooperatiflerin temsilcileri ise, kurumsal üyeleri oluşturur. Yönetim Kurulu 1/3 oranında bireysel, 2/3 oranında ise kurumsal üyelerden oluşur.
Bankanın iki ana bölümü bulunmaktadır: Bankacılık Bölümü (Banking Division) ve Girişimcilik Bölümü (Empresarial Division). Bankacılık bölümü 180 şubesinden müşterilerine, bankacılık hizmetleri sunmakta ve birinci düzey kooperatifler için, önemli bir finans kaynağı oluşturmaktadır.
Bununla birlikte bankanın özelliğini Girişimcilik Bölümü oluşturur. Girişimcilik Bölümünün temel işlevi, yeni kooperatiflerin oluşturulmasına yardımcı olmak ve faaliyet gösteren kooperatif işletmelerine yönetim ve işletmecilik alanlarında (özellikle yeni bir pazara girmek veya yeni bir ürün geliştirmek gibi önem taşıyan faaliyetlerde) yardımcı olmaktır.
CLP, aynı zamanda tüm Mondragon Kooperatifçilik Hareketi'nin merkezi olarak hizmet vermektedir. Kooperatif banka ile kooperatif işletmeler arasında Kooperatif Birlik anlaşması yöntemiyle kurulan, yakın biçimsel ilişkiler bulunmaktadır. Bu anlaşmada, kooperatif işletmelerin örgüt, kazanç, bulunum, üyelik, faiz ödemeleri ve alınan borçların amorti edilmesine ilişkin temel ilkeler yer almaktadır. Her bir kooperatif, kendi yönetim kurulu tarafından yönetilirken, tümü bu Birlik anlaşması ile banka ve diğer kooperatiflere bağlıdır (Gilman, 1983).
Eroski
Eroski Perakende Grubu, bugün İspanya'nın önde gelen dört perakendeci grubundan birisidir. Eroski grubu, 40 büyük ve orta büyüklükteki hipermarket, 216 süpermarket, 94 self-servis mağaza, 338 franchesing satış mağazası, 40 adet seyahat acentası ve 15 servis istasyonundan oluşan bir zincire sahiptir.
Eroski Grubu çalışmalarında, toplumla bütünleşmek, şirketin sürekliliğini sağlamak, ekonomisinde işçilerle bir bütün olmak, çevre ve tüketici haklarını korumak ve rekabetçi pazar fiyatlarında ürün ve hizmetlerin kalitesi için çaba harcamaktadır.
Mondragon Kooperatifleri içerisinde yer alan, Eroski Grubu, İspanya'nın perakende gıda şirketleri arasında 1995 yılı itibariyle 304.286 milyon Peseta satış hacmi ve %14'lük büyüme oranı ile başı çekmektedir. Net geliri (kârı) 4.323 milyon Peseta'dır. 1991-95 döneminde yatırım artışı 114.223 milyon peseta olarak gerçekleşmiş ve 4.763 yeni iş yaratılmıştır. Cari işgücü toplamı ise, 10.200'dür.
Lagun Aro
Lagun Aro 1970 yılında Mondragon Grubu'nun bir sosyal sigorta kuruluşu olarak kurulmuştur. Gönüllü bir sosyal refah kuruluşu olan Lagun Aro'nun amacı Mondragon Sistemi içerisinde yer alan işçi üyeler için bir sosyal güvenlik sistemi oluşturmaktadır.
Lagun Aro üyelerine şu alanlarda güvence sağlamaktadır.
- Emeklilik
- Sağlık bakımı
- Hastalık izni
- Maluliyet
- İş yardımı (Mondragon's Web site).
Eğitim Merkezleri
Mondragon kooperatiflerinin tarihi gelişimine dikkat edecek olursak, bu kooperatiflerin yaşam faaliyetlerinin bir Politeknik Okul'la başladığını görebiliriz. D.J.M. Arizmendi'nin öncülüğü ve yerel halkın desteğinde 1943 yılında kurulan bu politeknik okul, Mondragon kooperatifçiliğinin başlamasında en önemli etken olmuştur. Bugün Mondragon kooperatifçiliğinin ikinci düzey kooperatiflerini oluşturan ve en önemli destek yapıları arasında yer alan bir çok eğitim merkezi bulunmaktadır. Bu eğitim merkezlerinde, teknik bilgilerin yanısıra, öğrencilere kooperatifçilik ruhu da aşılanmaya çalışılmaktadır.
Bu eğitim merkezlerinin adları aşağıda yeralmaktadır.
• Mondragon Eskola Politeknikoa, Teknik Mühendislik Okulu
• Eteo, İşletme Yönetimi Merkezi
• Lea-Antibai, Teknik Okul
• Otalora, Kooperatif ve İşletme Eğitimi Merkezi
• Politeknika 'kastegia Txorierri, Teknik Okul
• Saiolan,
Yeni İşletmecilik Faaliyetleri Tanıtım Merkezi (Mondragon's Web site).
Mondragon Eskola Politeknikoa (MEP) (Teknik Mühendislik Okulu)
Mondragon Grubunun teknik eğitim kuruluşunu oluşturan MEP, tabandaki işçi kooperatiflerine nitelikli işgücü sağlayan temel bir kaynağı oluşturmaktadır. Öğrencilere sadece teknik eğitim vermekle kalmayıp, aynı zamanda kooperatifçilik idealleri ile de yetişmelerini sağlamaktadır. 1943 yılında eğitime başlamış olan MEP, ilkokuldan üniversiteye kadar değişik düzey ve disiplinlerde eğitim vermektedir. Mezun öğrenciler Mondragon sistemi içerisinde istihdam edildiklerinden, teknik eğitim tamamıyla, Mondragon grubunun gelecekte gereksinim duyacağı insan gücüne göre planlanarak yürütülmektedir.
Kuramsal çalışmaların uygulayımcı çalışmalarla pekiştirilmesi, buradaki eğitimin temelini oluşturmaktadır. Politeknik'e bağlı olan ve ALECOP adını taşıyan bir kooperatif fabrika, eğitim malzemeleri ve makinaları üretiminde ihtisaslaşmış olup, öğrencilere birlikte çalışma ve uygulama yapma gibi çeşitli olanaklar tanımaktadır. Öğrenciler, bu şekilde iş deneyimi kazanmanın yanısıra, kazandıkları paralarla eğitim masraflarının bir kısmını karşılama olanağı elde etmektedirler.
Yasal olarak MEP, eşit sayılarla üç tür üyeden oluşan bütünleşmiş bir kooperatiftir. Bu üyeleri:
-Çalışan üyeler (öğretim görevlileri ve diğerleri),
-Yararlanan üyeler (öğrenciler ve/veya aileleri),
-İşbirliği yapan üyeler (şirketler ve yetkililer) oluşturur.
Bu üyelerin oluşmasında Genel Kurul ve yönetim kurulu etkindir (Güven, 1994; Polat, 1993; Mondragon's Web site).
Araştırma ve Geliştirme Merkezleri
Aşağıda adları yer alan araştırma ve geliştirme merkezleri, Mondragon kooperatiflerinin kendi teknolojilerini yaratmalarına olanak tanıyarak, bu kooperatiflerin başarı ve gelişiminde önemli bir yer almaktadırlar.
• Ikerlan Teknolojik Araştırma Merkezi
• Ideko Makina Araçları Araştırma ve Geliştirme Merkezi
• MTC Maier Teknoloji Merkezi
Ikerlan
1970 yılında kurulan, Ikerlan teknik araştırma merkezi, kendisini oluşturan kooperatiflere, yeni ürün geliştirmede, üretim süreci ve tasarım geliştirilmesinde, ileri teknolojilerin uygulanması konusunda gerekli danışmanlık hizmetlerini veren ve İspanya'nın önde gelen uzman kuruluşudur. Bu kuruluş Mondragon kooperatiflerinin yabancı teknolojiye olan bağımlılıklarını azaltma ve yeni teknolojiler üretme amaçlarını gütmektedir. Üzerinde çalıştığı teknolojik alanlar elektronik sistemler, CAD/CAM teknolojileri ve enerji olarak kısaca özetlenebilir (Güven, 1994; Mondragon's Web site).
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Andersson U. (june, 1991) Alternative Forms of Fundraising. Third Enil Sem. (Stocholm, Sweden)
Benello G. (1996) The Challange of Mondragon. Reinventing Anarchy Again.
Gillman R. (Fall, 1992) Building the Movement In Context.
Gillman R. (Spring, 1983) Mondragon: The Remarkable Achievement. In Context.
Güven S.(1994) Endüstriyel İşçi Kooperatifleri (Kuramı ve sosyal politikası). Bursa
Irazabal L. (Çeviren Durgun Ş.) (Kasım, 1990 İspanya Bask Bölgesinde Koopertifçilik Mondragon Grup Karınca Der. 56.647)
Lezamiz M. (1995) Mondragon Cooperatives. (NCEO Home Poge, http// www.nceo. org).
Mollner T. (Autum, 1988) The Third Way İs Here. In Contex.
Mondragon's Web site (http: // www. Mondragon. mcc. es).
Polat H. (Kasım, 1993) Bask Modeli Üzerine Söyleşi Kooperatif Dünyası Dergisi 23.727.
Whyte W. K. and K.K. (1991) Making Mondragon. New York.
Bu yazı, Kooperatif Dünyası dergisinin Ekim-Kasım 1997 tarihli 319-320. sayısından alınmıştır.